مهم ترین مواد قانون کار

قوانین کار را هر کارگری باید بداند تا در زمان لازم بتواند به صورت قانونی و درست رفتار کند، در این مقاله قرار است با مهم ترین مواد قانون کار آشنا شوید.

مهم ترین مواد قانون کار

اگر شما در مکان مشخصی کار می‌کنید و به اصطلاح قانونی کارگر هستید، یا اینکه شرکت یا کسب و کاری دارید و به اصطلاح قانونی کارفرما هستید، باید با مهم ترین مواد قانون کار آشنا باشید تا بتوانید به درستی و قانونی در مورد کسب و کارتان یا شرکتی که در آن کار می‌کنید، رفتار کنید.

تاریخچه قانون کار

تاریخچه قانون کار در ایران به دوران مشروطه برمی‌گردد. اما قانون کار جدید که امروزه نیز برای بستن قرارداد و هرگونه تعامل کاری بین کارگر و کارفرما به آن استناد می‌شود، در سال 1368 از سوی مجلس شورای اسلامی تصویب شده و پس از اصلاح و تتمیم موارد مورد نیاز، در سال 1369 توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب نهایی رسیده است.

ماده 2 و ماده 3 قانون کار؛ تعریف کارگر و کارفرما

کارگر از نظر قانون

طبق ماده 2، کارگر به کسی گفته می‌شود که: «به هر عنوان در مقابل دریافت حق‌السعی اعم از مزد، حقوق، سهم و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می‌کند.». علاوه بر این، مطابق با ماده 1، عنوان کارگر، تنها محدود به شغل خاصی نیست و می‌تواند همه مشاغل انجام‌دهنده کار در «مؤسسات تولیدی، صنعتی، خدماتی و کشاورزی» را در برگیرد.

کارفرما از نظر قانون

مطابق با ماده 3، «کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق‌السعی کار می‌کند.»

با استناد به این ماده قانونی، هر مدیر، مسئول و فردی، چه حقیقی و چه حقوقی (مجموعه‌هایی مانند شرکت‌های ثبت شده و موسسات و تعاونی‌های دارای اساسنامه یا صورت‌جلسه) که افرادی را برای رسیدن به اهداف خویش استخدام کرده و در مقابل انجام وظایف مشخص شده به آن‌ها حقوق پرداخت می‌کند، کارفرما نامیده می‌شود.

اگر برای در رابطه با کار به وکیل نیاز دارید، حتما لیست بهترین وکلای دعاوی کار در شیراز را مطالعه کنید.

نکات مهم قرارداد کاری در ماده های قانون

یکی از مهم‌ترین مسائل بین کارگران و کارفرمایان، مربوط به قرارداد کاری است. قرارداد، یک سند رسمی و قانونی است که هرآنچه در آن نوشته و امضا می‌شود، از سوی کارفرمایان و کارگران لازم‌الاجرا است. به همین دلیل باید کارجویان، پیش از پیدا کردن شغل مورد نظر خود، با مفاد مختلف قرارداد آشنایی پیدا کرده و از حقوق قانونی خود مطلع گردند تا بتوانند با آگاهی کامل، قرارداد را خوانده و امضا کنند.

ماده 7 قانون کار؛ تعریف قرارداد کار

بر اساس ماده 7 قانون کار، منظور از قرارداد کار، «قراردادی کتبی یا شفاهی است که به موجب آن کارگر در مقابل دریافت حق‌السعی، کاری را برای مدت موقت یا غیرموقت برای کارفرما انجام می‌دهد».

باتوجه به تعریف مطرح شده، در همه قراردادهای کاری، قرارداد باید بین دو شخص صورت بگیرد. یک طرف قرارداد، کارفرما و طرف دیگر کارگر، خواهند بود. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، طبق قانون، کارفرما می‌تواند شخصی حقیقی یا حقوقی باشد، اما کارگر یا کارمند، حتما باید شخصی حقیقی باشد.

ماده 9 قانون کار؛ شرایط صحت قرارداد

مشروعیت موضوع قرارداد

منظور از مشروعیت قرارداد این است که موضوع قرارداد نباید با اصول شرع اسلام و قانون جمهوری اسلامی ایران مغایرتی داشته باشد. به‌عنوان مثال، در صورتی که موضوع یک قرارداد کار، قاچاق یا تولید مشروبات الکلی باشد، به دلیل نداشتن مشروعیت موضوع، قرارداد باطل خواهد بود و وجاهت قانونی نخواهد داشت.

معین بودن موضوع قرارداد

منظور از موضوع قرارداد، وظیفه‌ای است که باید توسط کارگر انجام شود و در مقابل آن، از کارفرما دستمزد دریافت کند. یکی از شرایط صحت قرارداد این است که شغل و تعهدی که به‌عنوان موضوع قرارداد در متن این توافق‌نامه نوشته می‌شود، باید کاملا معین و مشخص باشد و نقطه ابهامی در آن وجود نداشته باشد.

ماده 10 قانون کار؛ مفاد قرارداد

طبق ماده 10 قانون کار که یکی اساسی‌ترین ماده های قانون کشور محسوب می‌شود، قرارداد باید شامل موارد زیر باشد:

• مشخصات طرفین قرارداد (کارگر و کارفرما)
• نوع کار، حرفه یا وظیفه‌ای که کارگر باید به آن اشتغال یابد.
• حقوق یا دستمزد مبنا و لواحق آن
• ساعات کار، تعطیلات و مرخصی‌ها
• محل انجام کار
• تاریخ انعقاد قرارداد
• مدت قرارداد، چنانچه شغل براي مدت معین باشد.
• موارد دیگري که عرف و عادت شغل یا محل، ایجاب نماید.

ماده 21 قانون کار؛ شرایط خاتمه قرارداد کار

طبق ماده 21 قانون کار کشور، قرارداد کار به یکی از روش‌های زیر می‌تواند خاتمه پیدا کند:

• فوت کارگر
• بازنشستگی کارگر
• از کارافتادگی کلی کارگر
• انقضا مدت در قراردادهاي کار با مدت موقت و عدم تجدید صریح یا ضمنی آن
• پایان کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است
• استعفای کارگر

ماده 27 قانون کار؛ شرایط فسخ قرارداد توسط کارفرما

یکی از پرسش‌های متداول کارگران و کارمندان شرکت‌های خصوصی این است که در چه شرایطی کارفرما می‌تواند قرارداد کاری را فسخ کند؟ و در این صورت، این افراد، چه مطالباتی را باید از کارفرمایان خود دریافت کنند؟

اگر می خواهید از بیمه بیکاری استفاده کنید، حتما لیست بهترین وکیل بیمه بیکاری در تهران را مطالعه کنید.

در ماده 27 که یکی مهم‌ترین ماده های قانون در زمینه قرارداد کار است، به این سوال مهم پاسخ داده شده است. طبق این ماده‌قانونی: «هرگاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آئین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض نماید، کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شوراي اسلامی ، علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار، معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به‌عنوان (حق سنوات) به وي پرداخته و قرارداد را فسخ نماید».

جبران خسارت از هر قبیل و پرداخت مزایاي پایان کار

ماده 31 و 32؛ ماده های قانون کار درباره مزایای دریافتی کارگر در هنگام از کارافتادگی یا بازنشستگی

در ماده 31 به این نکته اشاره شده است که «چنانچه خاتمه قرارداد به لحاظ از کارافتادگی کلی و یا بازنشستگی کارگر باشد، کارفرما باید بر اساس آخرین مزد کارگر به نسبت هر سال سابقه خدمت، حقوقی به میزان 30 روز مزد به وي پرداخت نماید. این وجه علاوه بر مستمري، از کارافتادگی و یا بازنشستگی کارگر است که توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌شود.»

در ماده 32 قانون کار کشور نیز درباره مزایای دریافتی کارگر در هنگام کاهش توانایی‌های جسمی و فکری ناشی از پایان کار، به این نکته اشاره شده است که «اگر خاتمه قرارداد در نتیجه کاهش توانائی‌هاي جسمی و فکري ناشی از کار کارگر باشد (بنا به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهداشت و درمان منطقه با معرفی شوراي اسلامی کار و یا نمایندگان قانونی کارگر) کارفرما مکلف است به نسبت هر سال سابقه خدمت، معادل دو ماه آخرین حقوق به وي پرداخت نماید».

نکات مهم حقوق و دستمزد در ماده های قانون کار

ماده 34، 35 و 36 قانون کار؛ تعریف حق‌السعی، مزد و مزد ثابت

مطابق با ماده 34 قانون کار، به کلیه دریافت‌های قانونی که کارگر بر اساس قرارداد از کارفرما دریافت می‌کند، حق‌السعی گفته می‌شود. حق‌السعی کارگر می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• مزد یا حقوق
• کمک عائله‌مندی
• هزینه‌های مسکن
• خواروبار
• ایاب‌وذهاب
• مزایای غیرنقدی
• پاداش افزایش تولید
• سود سالانه
• و …

اما منظور از مزد چیست؟ از نظر ماده 35 قانون کار، به «وجوه نقدی یا غیرنقدی و یا مجموع آن‌ها که در مقابل انجام شغل به کارگر پرداخت می‌شود» مزد گفته می‌شود. در تبصره 1 این ماده، به معرفی سه نوع مزد از نظر قانون کار پرداخته می‌شود:

• مزد ساعتی: مزد با ساعات انجام کار مرتبط است.
• کارمزد: مزد بر اساس میزان انجام کار و یا محصول تولید شده محاسبه می‌شود.
• کارمزد ساعتی: مزد بر اساس محصول تولید شده و یا میزان انجام کار در زمان معین محاسبه می‌شود

علاوه بر این، در ماده 36 قانون کار، به تعریف مزد ثابت پرداخته شده است. طبق این ماده‌قانونی، «مجموع مزد شغل و مزایاي ثابت پرداختی به تبع شغل»، مزد ثابت نامیده می‌شود.

نحوه پرداخت حقوق و دستمزد

مطابق با ماده 37 قانون کار که یکی از مهم‌ترین ماده های قانون محسوب می‌شود، مزد باید در فواصل زمانی مرتب و در روز غیر تعطیل و ضمن ساعات کار به وجه نقد رایج کشور یا با توافق طرفین وسیله چک‌بانک پرداخت شود.

اگر در قرارداد کاری، مبلغ مزد به‌صورت روزانه یا ساعتی در نظر گرفته شده باشد، «پرداخت باید بعد از محاسبه در پایان روز یا هفته یا پانزده روز یکبار به نسبت ساعات شغلی و یا روزهاي کارکرد صورت گیرد». اما اگر پرداخت مزد به‌صورت ماهانه تعیین شده باشد، این پرداخت باید در آخر ماه صورت گیرد که در این حالت، به آن حقوق گفته می‌شود.

نکات مهم میزان ساعات کاری، شیفت و نوبت کاری کارگران در ماده های قانون کار

بر اساس ماده 51 قانون کار، منظور از ساعات کار «مدت زمانی است که کارگر نیرو یا وقت خود را به‌منظور انجام شغل در اختیار کارفرما قرارمی دهد».

طبق این ماده‌قانونی، به‌غیراز موارد استثنا که در قانون کار کشور به آن اشاره شده است، ساعات شغلی کارگران، نباید از 8 ساعت در شبانه‌روز تجاوز کند.

البته در تبصره ماده 51 به این موضوع اشاره شده است که با توافق طرفین، ساعات شغلی در بعضی از روزهای هفته می‌تواند کمتر از این میزان و در روزهای دیگر بیشتر از میزان باشد؛ اما در هر حال مجموع ساعات کار در هفته نباید بیشتر از 44 ساعت باشد. اما اگر کارگر در یکی از مشاغل سخت و زیان‌آور که در قانون مشخص شده است مشغول به کار باشد، ساعات شغلی نباید از 6 ساعت در روز و 36 ساعت در هفته تجاوز کند.

نکات مهم انواع مرخصی و نحوه محاسبه مرخصی در ماده های قانون کار

منظور از مرخصی، روزهایی است که کارگر در آن‌ها به وظایف محول شده مشغول نبوده و بر اساس نوع آن، می‌تواند برای آن روزها دستمزد دریافت کند و یا اینکه دستمزدی دریافت نکند. مرخصی در قانون به چهار دسته استحقاقی، استعلاجی، بدون حقوق و زایمان تقسیم می‌شود. در ادامه به توضیح هر یک از انواع مرخصی و سقف مجاز هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت.

مرخصی استحقاقی

منظور از مرخصی استحقاقی چیست؟ منظور از این نوع مرخصی، روزهایی در طول سال است که بر اساس قانون کشور، یک کارگر یا کارمند می‌تواند با دریافت حقوق، در محیط شغلی حاضر نشده و در آن روزها، وظایف کاری خود را انجام ندهد.

سقف مجاز مرخصی استحقاقی

مطابق با ماده 64 که یکی دیگر از مهم‌ترین ماده های قانون کار برای کارگران محسوب می‌شود، «مرخصي استحقاقی سالانه كارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا يك ماه است. ساير روزهای تعطيل جزو ايام مرخصی محسوب نخواهد شد. براي كار كمتر از يك سال، مرخصی مزبور به نسبت مدت كار انجام‌یافته محاسبه می‌شود.»

با توجه به این ماده‌قانونی، میزان مرخصی استحقاقی کارگران، مجموعا 26 روز کاری است. منظور از جمله آخر عبارت بالا نیز این است که به‌عنوان مثال، اگر فردی به جای یک سال، 6 ماه در یک شرکت کار کند، مجاز به استفاده از 15 روز مرخصی استحقاقی خواهد بود. البته معمولا عرف محیط شغلی این است که در هر ماه، 2.5 روز کاری مرخصی در نظر می‌گیرند.

طبق ماده 65 قانون کار که یکی دیگر از مهم‌ترین ماده های قانون است: «مرخصی ساليانه كارگرانی كه به كارهای سخت و زیان‌آور اشتغال دارند، 5 هفته می‌باشد. استفاده از اين مرخصی، حتی‌الامکان در دو نوبت و در پايان هر شش ماه كار صورت می‌گیرد».

با توجه به این ماده قانونی، سقف مجاز مرخصی استحقاقی برای افراد شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور، یک هفته بیشتر از دیگر کارگران خواهد بود. علاوه بر این، ماده 65 به این موضوع تاکید می‌کند که کارفرما تاحدامکان این مرخصی استحقاقی را در دو نوبت و در پایان هر شش ماه به این نوع کارگران بدهد تا فشار شغلی کمتری به آن‌ها وارد شود.

این نکته مهم را نیز به‌خاطر داشته باشید که طبق ماده 66 قانون کار، یک کارگر نمی‌تواند بیش از 9 روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند.

مرخصی استعلاجی

به مرخصی که توسط پزشک برای شاغلین تجویز شده و کارگر برای درمان بیماری از آن استفاده می‌کند، مرخصی استعلاجی گفته می‌شود. درباره این نوع مرخصی باید به این نکته مهم اشاره کرد که مطابق با ماده 74 قانون کار: «ایام این مرخصی با تایید سازمان تامین اجتماعی جزو سوابق بیمه و بازنشستگی فرد محسوب می‌شود». علاوه بر این، طبق قانون، دستمزد این ایام تحت عنوان غرامت دستمزد توسط این سازمان پرداخت خواهد شد.

مرخصی بدون حقوق

منظور از مرخصی بدون حقوق، نوعی از مرخصی است که کارگر در صورت نیاز و به دلایلی مانند مشکلات خانوادگی، تحصیل، سفرهای طولانی‌مدت و گذراندن دوره‌های آموزشی، از کارفرما درخواست می‌کند و در مقابل آن روزها به او، حقوقی پرداخت نخواهد شد.

با توجه به ماده 72 قانون کار که یکی از مهم‌ترین ماده های قانون در زمینه مرخصی محسوب می‌شود: «نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آن‌ها به شغل پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا ‌نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد».

مرخصی زایمان

در قانون کار جدید، برای حمایت از مادران شاغل، برای آن‌ها 9 ماه مرخصی زایمان در نظر گرفته شده است. دستمزد این 9 ماه، توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت خواهد شد. طبق قانون، این دوره با تایید سازمان تامین اجتماعی، می‌تواند جزو سوابق کاری مادران شاغل محسوب شود.

نکات مهم بیمه و خدمات درمانی

طبق ماده 147 قانون کار: «دولت مکلف است خدمات بهداشتی و درمانی را براي کارگران و کشاورزان مشمول این قانون و خانواده آنها فراهم سازد». علاوه بر این، در ماده 148، به‌صراحت بیان شده است که «کارفرمایان کارگاه‌هاي مشمول این قانون مکلف‌اند بر اساس قانون تامین اجتماعی نسبت به بیمه نمودن کارگران واحد خود اقدام نمایند».

پس این نکته مهم را در هنگام بستن قرارداد در نظر داشته باشید که کارفرما موظف است، شما را تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دهد.

جمع بندی درباره مهم ترین مواد قانون کار

اگر کارگر یا کارفرما هستید، لازم است با این قوانین آشنا بوده تا بتوانید از راه قانونی و به درستی کارتان را پیش ببرید.